In relatietherapie en bij psychotherapie hoor ik vaak dat zorgzaam als positieve eigenschap wordt bestempeld. De eigenschap zorgzaam is echter niet zo positief, omdat je altijd te maken krijgt met de vraag: waar ligt de grens?

Als er sprake is van pleasegedrag of je herkent het gedrag, dan heb je echt te maken met te veel zorgzaamheid. Zorgzaam komt vaak voort uit religie. Opgelegd door anderen. Als klein kind ervaar je het al. Enkele christelijke politieke partijen maken veelvuldig gebruik van het eisen van zorgzaamheid in hun programma.

Veel beroepen hebben de kwaliteit in hun profiel staan. Bijna iedere verpleegster, groepsleerkracht of docent, hulpverlener, verzorger, vrijwilliger lopen met deze kwalificatie rond. Op latere leeftijd gaat vaak deze kwaliteit problemen opleveren. Vandaar mijn blog over het onderwerp. 

Het verzorgen van “anderen” is noodzakelijk als de ander niet voor zichzelf kan zorgen. Een definitie van zorgzaam is: Zorgzaam is het zorgen voor een ander met als doel dat een ander zich op zijn gemak voelt. Het zorgzaam zijn zit vaak in iemands karakter. Wanneer men aandacht heeft voor anderen en betrokkenheid toont in wat er leeft bij de medemens is dit zorgzaam. Maar wanneer stopt het? Waar is het referentiekader dat een ander hulp nodig heeft? De uitspraak dat het in iemands karakter zit vind ik persoonlijk een onterechte aanname. 

Toch is deze karaktereigenschap verbonden met je vaardigheden en zelfs met je interesses.

• Zo zal de ene persoon eerder fysieke zorg bieden: bijvoorbeeld de verzorging op je nemen (wassen, aankleden, eten, drinken) wanneer er ziekte is in de familie
• Een ander persoon is ook zorgzaam maar heeft veel meer oog voor de geestelijke noden van de ander en is een soort praatpaal en steunpilaar voor de ander
• Een derde biedt praktische hulp. Ook dit kan een vorm van zorgzaamheid zijn zoals het onderhouden van een tuin bij iemand die daar zelf niet meer toe in staat is.

Kenmerken

We noemen enkele kenmerken van iemand die zorgzaam is:

• Oog en aandacht hebben voor een ander
• Waken over iemands welzijn: dat kan in lichamelijk en geestelijk opzicht zijn
• Lief en toegewijd zijn
• interesse hebben in wat er leeft bij de ander
• Betrokkenheid tonen en betrokken zijn
• Zich verantwoordelijk voelen voor het wel en wee van de ander
• Het belang van de ander behartigen
• zorg dragen voor......

De ander is dus altijd het onderwerp en het uitgangspunt.

Ik vind persoonlijk, dat wij een ander veel te veel verwend hebben. Ouderen vragen snel hulp, echter is het nodig? Ouderen voelen zich eenzaam, echter is dat daadwerkelijk ook zo? In mijn beleving hebben we zorgzaam te ver doorgevoerd. De valkuil voor zorgzaam is bemoederend of te zorgzaam zijn. 

Bemoederend

Overzorgzaam komt voort uit een overmatige gerichtheid op de ander. Je wilt dat het goed gaat met die ander. En je spant zich volop in om dat te bewerkstelligen. Misschien herkent je het dat mensen jouw 'zorgzame instelling' als vanzelfsprekend ervaren. Het dankjewel dat je er voor krijgt is zeer beperkt. Eerder krijg je kritiek wanneer je het nalaat. Of wanneer het even anders gaat dan de ander had gedacht. Het probleem is dat je op deze wijze juist de ander in een dramadriehoek laat zitten, terwijl de ander juist heeft te leren zelf initiatieven te ondernemen. 

Het leerpunt zit met name in het feit dat je op het erf van de ANDER (we noemen het even de buurman) zit. Je zit op het perceel van de Ander waar je niet verantwoordelijk voor bent. En door je gedrag van TE ontneemt je de ander zijn/haar verantwoordelijkheid. En we weten dat veel mensen dit nog fijn vinden ook maar hoelang het duurt daar geven we geen garanties voor.

Wanneer ben je te zorgzaam? We noemen wat voorbeelden:

• Je biedt hulp waar niet om gevraagd is
• Je interpreteert de behoefte van de ander op uw manier maar u hebt onvoldoende geluisterd naar de ander waar de werkelijke behoefte ligt
• Je ontneemt de ander de verantwoordelijkheid om waar mogelijk zelf keuzes te maken of waar het kan in eigen behoeften te voorzien
• Je hebt de neiging om zaken voor de ander in te vullen of te denken voor een ander
• Je cijfert uzelf weg
• Je hebt wel oog voor de behoeften, wensen en dromen van de ander maar u komt onvoldoende toe aan uw eigen dromen en idealen
• Je zorgt goed voor een ander maar u hebt te weinig oog voor uzelf
• Je geeft voorrang aan de belangen van de ander en u vergeet uw eigen belangen

Ineffectief

Overzorgzaamheid is ineffectief kan op de duur de relatie schaden. De zorgservice die je biedt wil men op de duur niet meer, hoewel men er dankbaar gebruik van heeft gemaakt. Iemand vertelde: jarenlang stond ik voor iedereen klaar. Tot ik erachter kwam waar ik mee bezig was. In feite was ik bezig om mijn behoefte aan waardering te vervullen door overmatig voor iedereen te zorgen. En wanneer het onvoldoende opgemerkt werd of onvoldoende gewaardeerd werd, was ik vaak enorm teleurgesteld.

We noemen een paar gevolgen van overbezorgdheid:

• Stress en spanningsklachten
• Je krijgt stress en spanningsklachten. In het ergste geval is de burn-out aanstaande.
• Claimgedrag
• Overbezorgdheid, angst om te verliezen, kan leiden tot claimgedrag. Het kan ertoe leiden dat je de ander onder controle wilt houden waardoor je gaat bemoederen, betuttelen, bevoogden. 
• Irritatie bij de ander
• Je gedrag kan irritatie bij de ander oproepen. Iemand schreef: “Elke keer als ik weg ga moet ik vertellen waar ik naar toe ga ondanks dat ik bijna 21 jaar ben. Ik word elke avond gebeld met de vragen: waar ben je? Hoe laat kom je thuis en doe je voorzichtig? Hierdoor heb ik vaak ruzie met mijn ouders omdat ik me er toch aan irriteer. Ben ik nou zo moeilijk? Soms denk ik dat het aan mij ligt? Vaak verlang ik ernaar om het huis uit te zijn. Dit voelt als bedwelmend”.

De oplossing is voor zorgzaam is uitdagend: ga ontzorgen!

Ontzorgen zorgt voor het bewust worden van of inzicht verwerven in hulp bieden. Kijk wat de ander nou echt nodig heeft. Als een oudere zich eenzaam voelt en je vind dat zielig voor de ander, dan spreek je over je eigen zieligheid. Onderzoek of de ander gewoon niet eenzaam wil zijn of juist verwend is geweest en nooit heeft geleerd voor zichzelf te zorgen. De zorg die je dan te bieden hebt is de ander te leren met eigen behoeften om te gaan. Als de ander eenzaam is onderzoek waar die ander behoefte aan heeft en laat de ander die behoefte zelf opzoeken en uitvoeren. Doet die ander het uiteindelijk niet en blijft hij of zij klagen over de eenzaamheid, blijf de ander dan tools aanreiken toch ergens voor te gaan. Ga zelf in ieder geval niets regelen. Nu even een botte uitspraak: Bejaarden, zijn eigenlijk hele verwende of zielige mensen.

Wordt je na deze uitspraak van mij boos of raak je geïrriteerd is het handig eens te onderzoeken in welke context het geschreven staat.

Je merkt al dat veel te maken heeft met de context en met keuzes maken. Het mooiste is, dat de context van iemand of iets bepaald in hoeverre er echt hulp nodig is. Als wij de kwaliteit zorgzaam veranderen in respect wordt het een stuk eenvoudiger. Want je kunt pas respect hebben voor een ander als jij jezelf zelf eerst respecteert. Dan laat je het toe, dat je de ander mag respecteren. Nu leer je respect hebben alleen in je pubertijd. Kun je zien hoe armoedig het in ons land gesteld is, want velen hebben het namelijk nooit zelf geleerd. Respect is een leerproces die je zelf hebt te ondergaan gedurende je pubertijd en afhankelijk hoe je omgeving ermee omgaat ervaar je of de ander wel respectvol naar jou is. Waarom zou je iemand verzorgen die zelf niet eens respect voor jou kan opbrengen? 

Zorgzaam is dus erg dynamisch en slaat voor velen te veel door naar overbezorgdheid. Je gaat denken en handelen voor een ander, zonder de ander erbij te betrekken en respect te hebben voor de mening van een ander. Kijk naar je relatie: wie doet wat voor de andere partner? Is er sprake van wederzijds respect? Laten we zorgzaam vervangen door respect en je raakt de kern: einde pleasegedrag, einde depressie, einde burn out…….denk eerst aan jezelf en daarna aan de ander, maar heb wel oog en oor voor de ander. 

 

Toon alles

Calèche 20
5146 BG Waalwijk
Noord Brabant