We spreken over psychische gezondheid als volgt: “het vermogen om emoties en gedrag op flexibele wijze te reguleren, zowel alleen als in interactie met anderen, in overeenstemming met de eisen van zowel de externe als innerlijke realiteit”. (Allen Schore). Een proces wat al vanaf de geboorte zich verder ontwikkelt en waar de omgeving een bepalende factor bij is. De ontdekking van de spiegelneuronen heeft inzicht gebracht over hoe de mechanismen van het onderlinge afstemmen (synchronisatie) en over en weer overnemen van gevoelens afspeelt via imitatie van gezichtsuitingen en stemvolumes (Vittorio Gallese). 

Als een kind niet gesynchroniseerd is met zijn omgeving veroorzaakt het angst en brengt een beweging op gang op de mismatch met de ouder te herstellen (Stern). Een moeder die in het contact met een angstige baby de angst onderkent zonder zelf angstig te worden, zal het kind tot rust kunnen brengen, omdat het kind zich afstemt op haar emotie en deze langzaam overneemt totdat er weer synchronisatie is. Je kunt je voorstellen wat het met het kind doet als de moeder zelf ook angstig reageert. Arme baby. Angst kan ook doorgegeven worden van moeder naar het kind. Bijvoorbeeld als moeder bang is bij het zien van spinnen of muizen, zal de baby de imitatie kunnen overnemen zonder zelf te beseffen waar het angstig voor is. Hetzelfde gebeurt bij boosheid. Als de boosheid van de baby overstemt wordt door de boosheid van de ouder, zal het reguleren van de emotie niet plaats vinden, doch echter juist heftiger maken. De baby of het kind leert de emotie niet te reguleren naar een bewustzijnsniveau. 

Belangrijk voor de baby is de ervaring dat er na ontreddering weer troost en rust is. Door terugkerende ervaringen van interactief herstel na een heftige of ontwrichtende emotie ontstaat er, op onbewust niveau, een weten dat emoties niet overweldigend hoeven te zijn. Anders is het bij ouders die zelf ontwrichtend raken door de emotie van hun kind, ouders bij wie het vermogen tot effectregulatie minder goed of gebrekkig is ontwikkeld. Het is gemakkelijk voor te stellen hoe een kwetsbare ouder zelf ontregeld kan raken bij het gillen van een angstige, of boze, baby, zeker als het kind zich niet snel laat troosten. Let wel we hebben het ook over de ouder die boos reageert op een boosheid bij de baby of het kind. Uit onderzoek blijkt, dat in Nederland bij vele gezinnen verkeerd wordt omgegaan met de affectregulatie (gevoel synchronisatie). Het gedrag wat een kind op latere leeftijd laat zien heeft vaak te maken met een verkeerde start als baby en peuter. 

We kunnen de reacties van ouders naar hun kind verdelen in drie categorien:

1. Onderregulatie: In dit geval neemt de ouder de emotie over en wordt zelf angstig of boos. Hier is sprake van synchronisatie en zorgt voor escalatie van affect (gevoel). Kind bang, moeder bang of kind boos en moeder boos, kind nog banger of bozer, totdat er in het ergste geval uitputting ontstaat en het beschermingssysteem uitvalt. Het zenuwstelsel raakt oververhit, gevoelens worden niet of te weinig gereguleerd en verliezen hier hun mogelijkheid zich te onderscheiden tussen iets wat heel erg is of maar een beetje erg is. Ook het onderscheid van wie de emotie nu eigenlijk is raakt zoek. Is het nu de angst van moeder of het kind? Als voorbeeld kun je denken aan een angstige reactie van een kind als het net gaat leren staan en de ouder ziet een spin naast de baby en reageert met angst terug. Onbewust gaat het hier helemaal mis. Als zich dat vaker herhaald, krijgt de baby de verkeerde regulatiesystemen aangereikt. Makkelijker kun je het voorbeeld geven van een baby die boos is, omdat iets niet lukt en daarop reageert de ouder boos terug. Bijvoorbeeld met een reactie van: ik heb je toch gewaarschuwd. Vergeet niet dat irritaties en frustraties alles met boosheid te maken heeft. 

2. Overregulatie: Ouders die zelf gewend zijn om emoties te negeren of zich ervan af te maken als aanstellerij, zullen te weinig reageren op signalen van ontreddering bij hun kind. Een teruggetrokken of afgesloten kind, een kind dat niet huilt als het pijn heeft of als iets ergs gebeurt, wordt als gemakkelijk of flink beleefd. Hier is sprake van te grote remming, een neiging van signalen van pijn of dreigend gevaar te loochenen. Als huilen geen response krijgt, houdt het op. Onderzoek laat zien dat het hoge stressniveau bij het kind hierdoor ernstige gevolgen kunnen hebben op latere leeftijd. (Fraley). Uitingen van stress worden dan onderdrukt, echter van binnen is het stress en alarmeringssysteem enorm actief. 

3. Een interactie tussen ouder en kind waarbij vermijden noch aanklampen effectief is om gesynchroniseerd te raken met de ouders of verzorgers zodoende enige affectregulatie te bewerkstelligen. Dit is de groep die we gedesorganiseerd gehecht noemen of waarbij op oudere leeftijd persoonlijkheidsstoornissen ontdekt kunnen worden. Hier zijn het de ouders zelf die de bron van angst zijn. Ouders welke agressief reageren, fysieke mishandeling toepassen (klap geven, arm trekken) of hun kind verwaarlozen en vooral volstrekt onvoorspelbaar zijn naar het kind toe. Deze kinderen zijn niet in staat om een eenduidig innerlijk werkmodel te ontwikkelen op gevoelsniveau. Deze kinderen zijn meer bezig te overleven of zichzelf te beschermen, dan de gevoelens te ervaren die horen bij de synchronisatie (overdracht Nicolai). Nabijheid wordt verlangd omdat wij biologisch geprogrammeerd zijn om nabijheid te zoeken bij gevaar, maar nabijheid is gelijk angstaanjagend omdat degene die veiligheid moet bieden tegelijkertijd de oorzaak van de dreiging is. deze kinderen raken in een soort trance, een voorbode van dissociatie in het latere leven. Het hechtingssysteem stort letterlijk in. Het kind moet zich beschermen tegen een buitenwereld waarin geen oplossing mogelijk is. Terugtrekken is vaak de enige manier, of je vooral niet binden aan anderen, of genieten mag niet, want dat doet pijn. Deze kinderen worstelen op volwassen leeftijd met hun gevoelens, kunnen het niet reguleren en laat staan dat ze in staat zijn relaties te onderhouden. Denk aan een ontwikkeling van borderline, anti-sociaal, theatraal.

Een verkeerde reactie naar je kind is de kritische ouderreactie.

 

Stressregulatie bij het jonge kind is cruciaal voor zijn of haar verdere leven. Omgevingsfactoren (ouders, groepsleerkrachten, pedagogische medewerkers, e.d.) zijn belangrijk bij de ontwikkeling van het brein en de stressregulatie. Mishandeling en verwaarlozing leiden tot extreme, elkaar snel afwisselende reacties van het autonoom zenuwstelsel, met de erbij horende chaotische biochemische veranderingen in het zich ontwikkelende brein ( Schore). 

Hoe kun je als ouder het beste de emotie van de baby reguleren? 

Je neemt gewoon je kind op je schoot en neemt de emotie van het kind niet over, anders cumuleert de emotie en kan het zich niet reguleren. Wat de emotie ook is, je stelt door je houding en stemvolume je kind op haar gemak. Pas na het wegvloeien van de emotie kun je uitleggen, wat er gebeurt is of wat wel of niet werkt. Het doel is de emotie van je kind reguleren op een methode, dat het niet toeneemt, maar afneemt of plaats maakt van een rustig gevoel. Denk aan het stress gevoel bij een emotie die vrijkomt en in het zenuwstelsel weer dient af te nemen (parasympatisch). Op deze wijze leert het kind, dat emoties nut hebben en kunnen veranderen, van stress naar rust. Of het nu angst is of boosheid, schaamte of schuldgevoelens, verdriet of walging, het kind leert de emotie te reguleren door te kijken en in te voelen wat de ouder doet. 

Als je zelf een keer boos bent op je kind is het erg belangrijk om na de boosheid uit te spreken op een rustige wijze, wat nu maakte dat jij als ouder boos werd. Op deze wijze kan het kind leren de boosheid van de ouder te begrijpen als reactie op het gedrag van zichzelf. Als iemand in een boosheid zit valt deze niet direct te reguleren. Eerst moet de felheid van de boosheid eruit zijn om verder na te denken over de inhoud ervan. Reageert iemand agressief, dan is het altijd naar een ander gericht en helaas gewoon aangeleerd. Meestal vanuit machteloosheid. Trainingen zijn er vervolgens voor nodig om deze wijze van boosheid weer normaal te reguleren. Trainingen in reflectie. Ouders mocht het jullie gebeuren, dat je eigenlijk best wel veel geïrriteerd raakt van je kind zijn of haar gedrag, ga aan de slag jouw irritatie onder de loep te nemen, alvorens het kind ermee te belasten. 

Ruud van Lent 

bron: Behandeling van problematische gehechtheid - Antiek Thoomes-Vreugdenhil 2016 isbn 9789036813594

 

Toon alles

Calèche 20
5146 BG Waalwijk
Noord Brabant